Reakcje studentów na to polecenie są zazwyczaj takie same. Najpierw zdumienie, niedowierzanie we własne możliwości, obawa. Z rzadka tylko na którejś twarzy można dostrzec nieśmiały entuzjazm. Za to po skończonych zajęciach twarze uczniów są uśmiechnięte lub zamyślone, ale nieodmiennie promienieje z nich satysfakcja. Co za zadanie rodzi tak różne emocje? Oczywiście pisanie poezji. Własnej poezji.
Ale po co pisać poezję na lekcji jpjo? Powodów jest wiele. Poniżej przedstawiam te, które według mnie są najważniejsze w procesie nauki.
Z własnego doświadczenia – zarówno jako lektorki, jak i osoby uczącej się języków obcych – wiem, jak wiele satysfakcji daje stworzenie własnego wiersza, choćby najprostszego. Przede wszystkim ćwiczenie takie pozwala na wyrażenie swoich emocji i przeżyć w sposób inny niż standardowe wypracowanie lub układanie zdań. Daje to ogromne poczucie sukcesu w nauce języka obcego i pozostaje na długo w pamięci ucznia.
Tworzenie poezji wiąże się z ekspresją własnej osobowości i doświadczeń, co – jak pokazują studia neurolingwistyczne – nadzwyczaj ułatwia przyswajanie nowych informacji, również języków. Tworzenie poezji jest więc wspaniałym narzędziem do nawiązania z językiem obcym bardziej osobistej więzi, co z kolei daje uczniowi możliwość oswojenia go i jego lepszego powiązania ze swoim życiem. Dzięki temu nowy język staje się bliższy, bardziej własny.
Kolejną pożądaną cechą tworzenia własnych utworów poetyckich jest poszukiwanie odpowiednich środków językowych. Dzięki temu poznane słowa i wyrażenia pozostaną w pamięci na dłużej i będą łatwiejsze do ponownego użycia.
Haiku na lekcję dla obcokrajowców?
Jestem przekonana, że przygodę z poezją pisaną w języku obcym lepiej jest zacząć od wiersza białego, czyli nierymowanego. Dlaczego więc nie po prostu wiersz biały? Oczywiście, to również bardzo dobry pomysł i warto go realizować. Niemniej, mimo że haiku nie ma rymów, to posiada bardzo specyficzną strukturę. Składa się ona z trzech wersów o ściśle określonej liczbie sylab: 5-7-5. Utrzymanie takiej budowy jest tym bardziej wartościowe w nauce języka obcego, że zwraca uwagę ucznia na wiele aspektów poznawanego języka, takich jak, na przykład, liczba sylab w słowie. Sylabifikacja akurat pojawia się wcześnie na kursach glottodydaktycznych jpjo, pomagając w rozróżnieniu słów oraz jest z powodzeniem wykorzystywana do nauki wymowy. Warto jednak zwrócić uwagę na „małe” słówka, takie jak „w”, „z”, „i”, które mogą tworzyć osobną sylabę. Na przykład we frazie „w domu”, mamy wciąż dwie sylaby, natomiast w wyrażeniu ‘we wtorek’ sylab jest trzy. Ten aspekt gramatyki języka może być też wykorzystywany w doskonaleniu płynności i wymowy.
Kolejną cechą języka jest istnienie synonimów. W tym miejscu chodzi mi szczególnie o „zamienniki” słów takich jak „moja” – „ma”, „kiedy”–”gdy”, „i” – „oraz”, „żeby”– „by”. Być może na poziomie A0, o którym tutaj mowa, za wcześnie jest na wprowadzanie tego zróżnicowania. Niemniej jednak, w zależności od ucznia i grupy, może można będzie o tym powiedzieć, nie zniechęcając nikogo zbyt wysokimi wymaganiami.
Kilka inspiracji na lekcję jpjo z poezją
Ktoś pewnie trzeźwo zauważy, że haiku na poziomie A0 trudno znaleźć. Dlatego z chęcią podzielę się z Czytelnikami kilkoma wierszami ułożonymi przeze mnie na potrzeby uczniów języka polskiego jako obcego na tym poziomie zaawansowania. Są one podzielone na tematy, które zazwyczaj omawiane są w podręcznikach.
Pogoda
Uwielbiam wiosnę.
Jest ciepło. Słońce świeci.
Idę do lasu.
Nie lubię zimy.
Jest zimno. Jest mokro. Mróz.
Herbata z miodem.
Jesienią w parku
o jedenastej rano
kolorowy liść.
Dzisiaj jest upał.
Wszyscy w biurze pytają
kiedy wakacje.
Hobby
Uwielbiam narty.
Książki też. I pływanie.
Kiedy wolny dzień..?
Mam wiele hobby.
Najbardziej jednak lubię
majsterkowanie.
Rutyna dnia
Pilne spotkanie,
konferencja prasowa…
Patrzę przez okno.
Rano wychodzę.
W drodze do pracy tramwaj
pozdrawia miasto.
Romantycznie
W kinie? W kawiarni?
Kiedy? Dzisiaj? O której?
Do zobaczenia…
Jak zacząć?
Jeśli chcemy wcześniej przygotować uczniów na lekcję z poezją, to poprośmy ich o przyniesienie kilku wierszy haiku w ich językach lub w języku wspólnym dla całej grupy. Przygotowane przez uczniów wiersze będą mogły zostać wykorzystane jako punkt wyjściowy do stworzenia własnych utworów, choćby przez próbę przetłumaczenia ich na polski. Jeśli jednak uważamy, że tłumaczenie będzie zbyt wymagające, to być może wystarczy poprosić o wypisanie po polsku mapy słów kojarzących się z wybranym utworem. Jeśli akurat „przerabiacie” kolory, to niech uczeń zapisze barwę, z którą kojarzy mu się dany wiersz. Jeśli pogodę – niech to będzie właśnie pogoda lub nastrój. Jeśli miejsca – miejsce… To wystarczy, by mózg wytworzył nowe powiązania i zapamiętał choć jedno słowo, ale za to na długo. Do takiej siatki skojarzeń można wracać co jakiś czas i dodawać kolejne aktywności.
Jeśli natomiast nie chcemy informować uczniów o temacie następnych zajęć, to również mamy do wyboru mnóstwo możliwości. Jednym z rozwiązań jest zmiana wytłuszczonych wyrażeń na inne, ale z taką samą liczbą sylab. Takie słowa i wyrażenia można uczniom podpowiedzieć np. w formie rozsypanki lub chmury słów. Inny pomysł to poproszenie uczniów, aby sami przygotowali takie wyrazy, np. w formie burzy mózgów. Niech będą to słowa, wyrażenia i frazy z podręcznika, z przerobionego już do tej pory materiału. Uczniowie wypisują wyrażenia na arkuszu papieru w dwóch kolumnach: odpowiednio po 5 sylab i po 7 sylab. W ten sposób uczniowie otrzymują „półprodukt”, który mogą wykorzystać w swoim utworze. Przykładowe pogrupowane już wyrażenia przedstawiam poniżej.
5 sylab
Nienawidzę, gdy
Uwielbiam, kiedy
to sroka skrzeczy
liście spadają
ptak na drzewie śpi
chodzę do pracy
jestem lekarzem
jutro będę grać
wczoraj nie byłem
po południu chcę
przed południem chcę
śniadanie w weekend
grać w piłkę nożną
w dzień dużo pracy
7 sylab
wiatr wieje przez cały dzień
budzik dzwoni za wcześnie
uwielbiam, kiedy mówisz
nie mów nic, kiedy ja śpię
w ciągu dnia dużo pracy
nie mam siły, żeby iść
przed południem nie będę
małe dzieci budzą się
wizyta u dentysty
na spotkaniu z klientem
Jak już powiedziałam, uczniowie mogą pracować indywidualnie, w parach lub małych grupach. Nie zapomnijmy o zaprezentowaniu stworzonych wierszy, przyklejając je na przykład na ścianie sali. Może być to bardzo owocne w procesie konsolidacji grupy.
W tym krótkim artykule starałam się pokazać, że tworzenie poezji na kursie jpjo może okazać się bardzo pożytecznym i atrakcyjnym ćwiczeniem, pozwala ono bowiem na wyrażenie emocji, zabawę językiem, pomaga przełamywać ewentualne bariery między członkami grupy. Zachęcam każdego nauczyciela do wykorzystania haiku jako jednego z pomysłów na lekcje języka polskiego jako obcego na każdym poziomie zaawansowania.
Autor: Katarzyna Bednarska-Adamowicz
